مدرسه مهم ترین نهاد اجتماعی ، تربیتی وآموزشی ، و اصلی ترین ركن تعلیم وتربیت است كه به منظور تربیت صحیح دانش آموزان درابعاد دینی ، اخلافی ، علمی ، آموزشی ، اجتماعی و كشف استعدادها وهدایت و رشد متوازن روحی و معنوی و جسمانی آنان برابر ضوابط وزارت آموزش وپرورش تأسیس و اداره می شود. این نهاد با همكاری كلیه ی كاركنان و با مشاركت دانش آموزان و اولیای آنان زیر نظر مدیر مدرسه اداره می شود.
اركان مدرسه
1- مدیر مدرسه
2- شورای مدرسه
3- انجمن اولیا ومربیان
4- شورای معلمان
5- شورای دانش آموزان
دكتر لی سالك، یكی از استادان روانشناسی كودك و متخصص كودكان در دانشگاه كورنل ، درباره اهمیت ارتباط میان والدین با مدرسه می گوید:" وقتی كودك می بیند كه شما مدرسه و فعالیتهای مربوط به آن را آنقدر مهم می دانید كه در آن شركت می كنید، دردرون خود احساس رضایت می كند. شركت در جلسات خانه و مدرسه به فرزند شما می فهماند كه اطلاعات بی واسطه و آزادانه بین شما و آموزگار او رد و بدل می شود. اگر شما به مدرسه اهمیت بدهید، كودك نیز برای مدرسه و آموزگارش احترام بیشتری قائل می شود. وی می گوید كودكانی كه والدینشان درفعالیتهای مربوط به مدرسه شركت می كنند ، نوعی روحیه اجتماعی پیدا می كنند و نسبت به جامعه و مسائل مربوط به آن احساس مسئوولیت بیشتری دارند. كلیه كودكان، مدرسه را كمی شبیه خانواده، و خانواده را كمی شبیه مدرسه می دانند."
ضرورت تشكیل انجمن اولیا و مربیان
به استناد ماده 14 آیین نامه اجرایی مدارس مصوب شورای عالی آموزش وپرورش به منظور تقویت همكاری و مشاركت اولیای دانش آموزان ، برای كمك به ارتقای كیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی و گسترش ارتباط دو كانون مقدس خانه و مدرسه ، انجمن اولیا و مربیان تشكیل می شود.
انجمن اولیا و مربیان هر واحد آموزشی ، هیات منتخبی است از پدران و مادران دانش آموزان و مربیان همان واحد آموزشی (مدرسه) كه به منظور تقویت همكاری و مشاركت اولیای دانش آموزان برای كمك به ارتقای كیفیت فعالیت های آموزش و پرورش و گسترش ارتباط دو كانون مقدس خانه و مدرسه تشكیل می شود.
انجمن اولیاء و مربیان مظهر همكاری خانه و مدرسه در امر تعلیم و تربیت كودكان و نوجوانان است. خانه و مدرسه دو نهاد تربیتی مهم به شمار می آیند كه در صدرعوامل تأثیرگذار بر روند رشد و تكامل رفتار و منش نوباوگان جامعه قرار دارند، و مهمترین عامل در تربیت و رشد فكری و اخلاقی، هماهنگی و همسویی نظری و عملی میان مربیان و خانواده است. هر یك از دو كانون خانه و مدرسه، به تنهایی امكان عمل موفقیت آمیز نخواهد داشت و باید به عنوان یك مركز و یك نهاد تعلیماتی و تربیتی تلقی شوند و مجموعه سیاست و برنامه هایی كه آموزش و پرورش طراحی و به اجرا درمی آورد، در این دو كانون بر اساس یك سیاست ، یك بینش و یك هدف دنبال شود. اولیا به عنوان صاحبان اصلی سرمایه های با ارزش، دارای حق اظهار نظر، حق نظارت و در بعضی موارد حق دخالت در مسائل آموزش و پرورش هستند و تنها در این صورت است كه فرآیند پیچیده و عمیق تربیت و تعلیم می تواند به شكل درست و شایسته ای به اجرا گذاشته شود و موجب رشد و تعالی گردد. ممكن است رفتار و شیوه های تربیتی مربیان با رفتار و روشهای تربیتی اولیا در خانواده متفاوت و یا احیاناً متضاد باشد كه در این صورت تاثیرهای ویرانگری بر شخصیت كودك دارد. از این اصل مسلم تربیتی می توان ضرورت ارتباط و تبادل نظر میان اولیا با مربیان را درك كرد . این ارتباط در سیستم آموزشی و پرورشی ما از طریق انجمن اولیا و مربیان صورت می گیرد. انجمن اولیا و مربیان هیات منتخبی از پدران و مادران دانش آموزان و مربیان مدرسه است كه با هدف تلاش و همكاری در جهت پیشبرد امورآموزش و پرورش دانش آموزان تشكیل می شود. این هیات پیشنهادها و طرحهای مفید را به مدیر و دیگر مسئولان مدرسه ارائه می كند و در اداره بهتر امور یار و یاور صمیمی مدیران محسوب می شود. برای فعالیت انجمنهای اولیا و مربیان، آئین نامه ویژه ای تدوین شده است.
تشکیل انجمن اولیاء ومربیان در ایران را می توان یکی از مهم ترین تحولات نیم قرن اخیر نظام آموزشی تلقی کرد. نقش واهمیت انجمن های اولیاءومربیان بدون هرگونه ارزیابی از دستاوردها ونتایج علمی آن ازدوجنبه حا ئزاهمیت می باشد:
انجمن های اولیاء و مربیا ن از یک سو نخستین تشکیلات رسمی در زمینه مشارکت خانواده در عرصه تعلیم وتربیت بوده واز سوی دیگرایجاد این تشکل نقطه عطفی در رویکرد مسئوولین و برنامه ریزان فرهنگی کشور به نقش وجایگاه تربیتی خانواده به شمار می رود.
تاریخچه ایجاد انجمن اولیا و مربیان
در تاریخ نهم آبان 1326هجری شمسی از سوی شورای عالی فرهنگ ، آیین نامه تشکیل انجمن های همکاری خانه ومدرسه به تصویب رسید . هدف از ایجاد این تشکل در ساختار نظام آموزش وپرورش فراهم ساختن بستر لازم به منظور مشارکت والدین در امر تعلیم و تربیت وکمک به پیش رفت تحصیلی دانش آموزان عنوان گردید .
هرچند انجمن های همکاری خانه ومدرسه طی سال های 1326تا 1346می توانستند به دلیل برخی ویژگی ها ازقبیل برخورداری از ساختار مشارکت جویانه وامکان نظارت قانونی بر فعالیت های کمی وکیفی آموزشگاه ها نقش موثرتری در بهبود وضعیت نظام آموزشی کشور ایفا نمایند ،لیکن این امر عملا به دلیل برخی از موانع ومحدودیت ها از قبیل : عدم هم سویی اهداف پیش بینی شده با شرایط حاکم بر نظام اداری و آموزشی کشور ، عدم پیش بینی مرجعی به منظور هدایت ونظارت بر فعالیت های انجمن ها و نا سازگاری برخی از قوانین و مقررات با اهداف پیش بینی شده تحقق نیافت .
در سال 1346 (هش) با الهام از مدرسه اولیایی فرانسه و به همت خانم دكتر آصفه آصفی و با اهداف اصلی كمك به اولیا و مربیان در جهت انطباق با شرایط متغیر نهاد خانواده ، فراهم آوردن محیط مناسب برای تربیت كودكان و نوجوانان ، تقویت مبانی ارتباط میان خانه و مدرسه و تحكیم روابط اولیا و مربیان به منظور هماهنگ ساختن فعالیت های خانه و مدرسه سازمان انجمن اولیا و مربیان شكل جدید بنیان نهاده شد.
از مهم ترین دستاوردهای این دوره از فعالیت های انجمن اولیاء ومربیان می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
تاسیس کمیته تحقیقات ومطالعات انجمن در سال 1346
راه اندازی نظام آموزش خانواده در سال 1347
برگزاری کلا س های آموزش خانواده از طریق ایجاد دوره های آموزشی ازسال 1352
تدوین عناوین لازم برای کلاس های آموزش خانواده از سال 1352
تاسیس دفتر راهنمایی ومشاوره خانواده ازسال 1350
انتشار ماهنامه علمی وتربیتی مکتب مام از سال 1346
تاسیس و ثبت انجمن ملی اولیاء ومربیان در سطح کشور از سال 1353
برپایی کنگره های سراسری انجمن های همکاری خانه ومدرسه از سال 1353
این سازمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی براساس مصوبه شورای عالی انقلاب (1358) به عنوان سازمانی وابسته به آموزش و پرورش معرفی شد. گرفت و بصورت یكی از حوزه های ستادی این وزارتخانه مجددا سازماندهی شد.
در سال 1367اساسنامه انجمن اولیاء ومربیان در شورای عالی آموزش وپرورش تصویب وآیین نامه اجرایی آن در سال 1372از طریق شورایعالی انجمن تهیه وابلاغ گردید.
محورهای کلی فعالیت های انجمن
1- آموزش خانواده
2- راهنمایی و مشاوره خانواده
3- انتشارات : تهیه و انتشار و توزیع كتب و مجله
4- سرویس مدارس
5- امور مربوط به انجمن های اولیا و مربیان مدارس
6- امور مربوط به مشاركتهای مردمی (مشاركتهای فكری، فرهنگی و مالی ، ... اولیا با مدارس)
7- رسیدگی به امور دانش آموزان نیازمند
8- پرداختن به امور جاری
شرح وظایف براساس ماده 14 آیین نامه اجرایی مدارس مصوب آموزش وپرورش
1- تأمین مشاركت فكری ، فرهنگی ، عاطفی وآموزشی اولیا وتقویت ، هماهنگی و همسویی تربیتی و آموزشی خانه ومدرسه
2- برنامه ریزی و تشكیل جلسات عمومی اولیای دانش آموزان
3- برنامه ریزی و تصمیم گیری جهت تشكیل جلسات آموزش خانواده
4-همكاری و مشاركت با شورای معلمان دربرگزاری كلاس های فوق برنامه
5- مشاركت دراجرای برنامه های كارآموزی هنرجویان در هنرستان ها
6- همكاری و مشاركت بامدیر مدرسه دراجرای فعالیت های پرورشی ، برگزاری اردوهای دانش آموزی و بازدید از مراكز علمی آموزشی وفرهنگی
7- همكاری و مشاركت درباره ی چگونگی قدردانی از كاركنان ، اولیا، دانش آموزان و اعضای شوراهای مدرسه با رعایت ضوابط ومقررات مربوط
8- جلب همكاری اولیای دانش آموزان جهت مشاركت و كمك و ارتقای كیفیت فعالیت های مربوط و ارائه ی پیشنهادهای لازم به مدیر مدرسه
9- تلاش و همكاری برای جلب مشاركت اولیای دانش آموزان ، صاحبان ِحَرف ، افراد خیر ومؤسسات خیریه درتأمین امكانات مورد نیاز و بهبود اداره ی امور مدرسه
10- نظارت برچگونگی اخذ كمك های مردمی با رعایت قوانین و مقررات مربوط
11- تشكیل شورای مالی مدرسه با عضویت مدیر مدرسه ، رئیس انجمن ونماینده ی شورای معلمان دراولین جلسه ی انجمن
12- نظارت برنحوه ی هزینه ی وجوه حاصل از كمك های مردمی ، خدمات فوق برنامه ، سرانه ی دانش آموزان وكمك های شوراهای آموزش وپرورش از طریق شورای مالی و مطابقت موارد هزینه با برنامه های مصوب شورای مدرسه
13- بررسی و اتخاذ تصمیم نسبت به سرویس رفت وبرگشت دانش آموزان
14- انتخاب نماینده برای شركت در شورای مدرسه
15- انجام اموری كه بر اساس بخشنامه های انجمن مركزی اولیا و مربیان به عهده انجمن مدرسه محول می گردد.
تبصره 1: در مدارس بزرگسالان و مدارس کم جمعیتی که برابر آیین نامه انجمن مرکزی اولیا و مربیان، امکان برگزاری انتخابات انجمن نمی باشد ، وظایف انجمن به مدیر مدرسه واگذار می شود ( به استناد بخشنامه شماره 23/3455 برگزاری انتخابات انجمن اولیا و مربیان مورخ 2/7/84)
تبصره 2: مدارس ضمیمه و مدارسی که بصورت مجتمع ( ابتدایی ، راهنمایی تحصیلی و متوسطه) توسط یک مدیر اداره می شوند ، می توانند در صورت تمایل مدیر ، انجمن اولیا و مربیان را بصورت مشترک تشکیل دهند.
انتخابات و مدت زمان کار انجمن اولیا و مربیان
الف) شرایط عضویت
ماده 21- داوطلب عضویت در انجمن مدرسه باید واجد شرایط زیر باشد:
1- به نظام جمهوری اسلامی ایران ، قانون اساسی و ولایت فقیه اعتقاد داشته باشد.
2- دارای اوقات فراغت و توانایی كافی برای انجام وظایف محول شده ، باشد.
3- پدر یا مادر دانش آموز در همان مدرسه باشد
4- نسبت به مسائل آموزشی و تربیتی علاقمند و آگاه ، و حتی المقدور از سواد خواندن و نوشتن برخوردار باشد.
تبصره 1- شرایط فوق با اظهار داوطلب و تایید مدیر مدرسه پذیرفته می شود. و چنانچه در طول مدت عضویت خلاف آنها مشاهده شود پس از تایید شورای انجمن اولیا و مربیان آموزش و پرورش محل ، شخص فاقد شرایط با ابلاغ رئیس سازمان استان از عضویت انجمن بركنار خواهد شد.
تبصره 2- صدور احكام بركناری اعضای انجمن اولیا و مربیان ، منحصرا از اختیارات رئیس سازمان استان و رئیس انجمن استان و یا دفتر مركزی انجمن اولیا و مربیان كشور است.
ب ) تركیب اعضاء انجمن به استناد ماده 14 آیین نامه اجرایی مدارس مصوب آموزش وپرورش
1- مدیر مدرسه
2- یكی از معاونان به انتخاب مدیر
3- نماینده شورای معلمان
4- معاون پرورشی یا یكی از مربیان امور تربیتی – در صورت نبودن مربی ، یكی از معلمان آگاه به مسائل تربیتی
5- منتخبین اولیای دانش آموزان
تبصره 1- تعداد اولیای دانش آموزان و نحوه انتخاب آنها جهت عضویت در انجمن و چگونگی و زمان تشکیل جلسات ، برابر آیین نامه انجمن مرکزی اولیا و مربیان خواهد بود .
تبصره 2- در صورت لزوم ، مدیر مدرسه می تواند از نماینده شورای دانش آموزان ، و برحسب مورد از افراد ذیربط و صاحب نظر برای شركت در جلسات انجمن دعوت كند.
نمونه فرم دعوت نامه انتخابات انجمن در پیوست آمده است.
ج) انتخاب اعضا و تشکیل انجمن اولیا و مربیان
ماده 18- برای برگزاری انتخابات ، حضور حداقل نیمی از اولیای دانش آموزان ضروری است. در این صورت از میان عده حاضر که حائز شرایط عضویت باشند ، برطبق مواد بعدی با اکثریت آرای شرکت کنندگان به عنوان نمایندگان اولیای دانش آموزان در انجمن مدرسه انتخاب می شوند.
تبصره : در صورتی که شمار شرکت کنندگان به حدنصاب نرسد ، مدیر مدرسه موظف است که حداکثر ظرف دو هفته ، دعوت عمومی را تجدید کند و انتخابات را با حضور عده ی حاضر انجام می دهد.
ماده 19- عده اولیای منتخب برای عضویت در انجمن مدرسه بر مبنای زیر تعیین می شود:
- مدارسی که عده دانش آموزان آنها کمتر از 300 نفر باشد ، عده اولیای منتخب چمعا 7 نفر خواهد بود . که چهار نفر اول ، عضو اصلی و سه نفر بقیه عضو علی البدل هستند.
- در مدارسی که عده اولیای دانش آموزان آنها بیش از 300 نفر باشد، به ازای هر 100 نفر دانش آموز اضافی ، یک نفر از اولیا بر تعداد اعضای اصلی اضافه می شود ولی عده اعضای علی البدل هم چنان سه نفر خواهد بود .
تبصره : مدارسی که بیش از 900 نفر دانش آموز دارند، حداکثر اعضای اصلی منتخب هر یک از آن مدارس 10 نفر خواهد بود.
ماده 33- مدارسی که دارای دوره های مختلف باشند ، برای هر دوره یک انجمن ویژه آن دوره تشکیل خواهند داد.
تبصره 1- دوره هایی که مدیرشان مشترک باشد، می توانند با تناسب عده کل دانش آموزان ، یک انجمن تشکیل دهند.
تبصره 2- انجمن های مدارسی که مدیرانشان متفاوت ، ولی در یک مکان هستند ، موظفند در مورد مسائل تجهیزاتی و ساختمانی ، جلسات مشترک داشته باشند.
نمونه فرم صورتجلسه انتخابات انجمن در قسمت پیوست ارائه شده است.
د) ابطال انتخابات انجمن اولیا و مربیان
ماده 31- در صورتی که حکم ابطال انتخابات و یا انحلال انجمن مدرسه ای به علت رعایت نشدن دقیق مفاد آیین نامه صادر شود ، مدیر مدرسه موظف است حداکثر ظرف 15 روز پس از دریافت حکم ابطال یا انحلال ، انتخابات جدید را انجام دهد.
ماده 32 – ابطال انتخابات و انحلال انجمن ها از اختیارات رئیس سازمان استان و یا دفتر مرکزی است که پس از بررسی های لازم ، حکم انحلال صادر و ابلاغ می شود. انحلال انتخابات در مورد مدارس استثنایی و استعداد های درخشان از اختیارات سازمان ذیربط بوده و براساس ضوابط انجمن اولیا و مربیان است.
ه) انتخاب رئیس ، نائب رئیس و منشی ورابط انجمن
ماده 24 – اعضای انجمن در اولین جلسه ی خود ضمن بررسی و قرائت دقیق آیین نامه ، از بین اولیای منتخب ، افراد زیر را برمی گزینند.
الف- رئیس انجمن ب- نائب رئیس انجمن ج- منشی و رابط انجمن
یادآوری :
1- با عنایت به اینکه ( مدیر ، معاون ، نماینده معلمان و معاون پرورشی ) عضو اصلی انجمن هستند ، در نتیجه در انتخاب هیات رئیسه حق رای دارند.
2- رای گیری باید بصورت مخفی و با ورقه باشد، ولی شمارش آرا باید به طور علنی انجام گیرد.
3- اسامی اعضای هیات رئیسه در برگه مربوط به همراه برگه ی مشخصات اعضای انجمن اولیا و مربیان به اداره ارسال گردد.
4- با توجه به آیین نامه اجرایی مدارس ، فردی بعنوان مسئول امور مالی انتخاب نمی شود ، بنابر این رئیس انجمن امور مربوطه را پی گیری می نماید.
نمونه فرم صورتجلسه انتخابات هیات رئیسه ی انجمن اولیا و مربیان در قسمت پیوست ارائه شده است.
و) مدت زمان کار انجمن اولیا و مربیان
ماده 20- مدت زمان كار انجمن اولیا و مربیان هرمدرسه ، یك سال تحصیلی است و در مهرماه هر سال انتخابات باید تجدید شود. اعضای انجمن سال گذشته در صورت برخورداری از شرایط انتخاب ، می توانند خود را برای عضویت در انجمن نامزد كنند و باردیگر انتخاب شوند.
ماده 25- انجمن مدرسه باید پس از تشکیل ، در آغاز هر سال تحصیلی ، برنامه کار خود را تنظیم کند و آنرا حداکثر ظرف یک ماه برای جلب همکاری اولیا در جلسه عمومی ، به اطلاع آنان برساند
موسی موحدیان مدیر آموزگار مدرسه جمهوری اسلامی ایران در حیدرآباد(هند) هستم .20 سال سابقه تدریس در پایه های مختلف ابتدایی.