سالهایی را که کودک در مدارس ابتدایی می گذراند از نظر تغذیه دوره مهمی است ،زیرا رشد کودک در این سنین ادامه دارد اگرچه سرعت رشد آنها کمتر از سالهای اول زندگی است ولی باید توجه داشت  که هر مرحله از رشد متکی بر روند مرحله قبل بوده و مرحله بعد را تحت تاثیر قرار میدهد. 

   اصولا" دانش آموزان به 3 وعده غذای اصلی و 2 میان وعده در طول روز نیاز دارند و بایستی از کلیه گروهای غذایی شامل شیر ،لبنیات،گوشت و حبوبات،سبزیجات و میوه جات .گروه نان وغلات مصرف نمایند و نعادل وتنوع غذایی در این سنین توجه شود .

نقش صبحانه در رشد و یادگیری دانش آموزان

   وعده غذایی صبحانه ،نقش بسیار موثری در سلامت جسمی و فکری دانش آموزان دارد. به دنبال ناشتا بودن در طول شب ،اگر دانش آموز صبحانه نخورد ،به دلیل پایین افتادن قند خون ،توانایی و شرایط لازم را برای یادگیری در مدرسه نخواهد داشت .

   دانش آموزانی که صبحانه کافی نمی خورند ،کم دقت ،خسته و بی حوصله اند و نمی توانند کمبود انرزی،ویتامین ها و املاح معدنی را با خوردن وعده های دیگر جبران کنند .بنابر این مادران باید وظیفه خود بدانند که هر روز صبح ،صبحانه کودک خود را قبل از اینکه به مدرسه برود آماده کنند.

  میان  وعده های مناسب و مغذی نیز بسیار اهمیت دارد زیرا در ساعات نزدیک ظهر کودکان ممکن است گرسنه شوند و این گرسنگی نشستن سر کلاس را برای آنان غیر قابل تحمل میسازد.

   بیش از نیمی از دانش آموزان کشور صبحانه نخورده سر کلاس درس حاضر می شوند .

   آمارها نشان می دهد که فقط نزدیک به 36 درصد کودکان از همه گروه های غذایی مصرف می کنند و کمتر از نیمی از آنها هر روز صبحانه مصرف می کنند.

   تامین انرژی لازم برای دانش آموزان به علت انجام فعالیت های فکری طی روز باید با مصرف میان وعده های سبک غذایی اما مغذی نظیر شیر و کیک، تخم مرغ آب پز صورت گیرد چون کاهش انرژی لازم برای بدن به علت عدم مصرف مواد مغذی با افت قند خون بدن همراه است و این امر موجب بی حوصلگی و انجام فعالیتهای تحصیلی روزانه آنها به صورت نیمه کاره می شود.تقسیم و فاصله گذاری مناسب بین وعده های اصلی غذایی و میان وعده ها باید به گونه ای صورت گیرد تا باعث بی اشتهایی دانش آموزان هنگام وعده های اصلی غذایی نشود .

   شیر باید در وعده های غذایی گنجانده شود چون شیر به علت اینکه سرشار از انرژی و حاوی بسیاری از ویتامین ها است به عنوان غذایی کامل در نظر گرفته می شود بنابراین باید بسیاری از مواد خوراکی که ارزش غذایی زیادی هم ندارند نظیر سوسیس، کالباس، چیپس و نوشابه حذف شده و به جای آن شیر جایگزین شود.

  متاسفانه طی سال تحصیلی دانش آموزان از مواد غذایی کم ارزش و زیان آور نظیر سوسیس، کالباس، نوشابه، چیپس و پفک به علت تاثیر گذاری همسالان بیشتر استفاده می کنند.مصرف طولانی مدت این خوراکی ها منجر به سوء تغذیه دانش آموزان می شود چون مصرف آن سیری کاذب را به همراه داشته و باعث می شود که مصرف مواد غذایی مغذی در وعده های اصلی غذایی حذف شود همچنین مصرف طولانی مدت چیپس و پفک باعث ایجاد یبوست در مصرف کنندگان آن می شود چون فیبر کافی در آن وجود ندارد بنابراین باعث ایجاد اختلال در دستگاه گوارش می شود .

 

● صبحانه و تمرکز حواس
  بررسی‏ها نشان داده است مصرف صبحانه تمرکز حواس و قدرت یادگیری را افزایش می‌دهد و دانش‌آموزانی که صبحانه مصرف می‌کنند در درس‌هایی مثل ریاضی موفق‌تر هستند. تغذیه صحیح، قدرت یادگیری افراد به ویژه کودکان را بالا می‌برد و نخوردن صبحانه اثرات منفی در یادگیری آنها دارد. خوردن صبحانه موجب ثابت ماندن قند خون شده و سبب می‌شود مغز غذای کافی برای انجام فعالیت‌های روزانه داشته باشد. کارشناسان تغذیه تاکید می‏کنند که صبحانه، نقش بسیار مؤثری در سلامت جسمی و فکری دانش‌آموزان دارد و دانش‌آموزانی که صبحانه نمی‌خورند، کم‌دقت، خسته و بی‌حوصله‌اند و نمی‌توانند کمبود انرژی، ویتامین‌ها و املاح معدنی را با خوردن وعده‌های غذایی دیگر جبران کنند.

گرسنه بودن و نخوردن صبحانه در کوتاه مدت به عملکرد طبیعی مغز لطمه وارد می‌کند. اگر مدت زمان صبحانه نخوردن طولانی شود، مغز قادر به انجام فعالیت طبیعی نیست و یادگیری مختل می‌شود. با بالا رفتن قند خون، استیل کولین ساخته می‌شود که در تقویت حافظه نقش اساسی دارد. کودکانی که از خوردن صبحانه امتناع می‌کنند،‌ در انجام تکالیف خود دچار مشکل می‌شوند و قدرت ابتکار آنها کاهش پیدا می‌کند. اگر نخوردن صبحانه به‌صورت عادت شود، عوارض طولانی‌مدت را ایجاد می‌کند و سلامت افراد را به خطر می‏اندازد.

نخوردن صبحانه علاوه بر کاهش حافظه و قدرت یادگیری عوارض عصبی مانند سستی، بی‌حالی، خستگی، عصبانیت، بی‌حوصلگی و افسردگی را نیز در پی دارد.

 

آموزش کودک از صبحانه شروع مي شود نه از زنگ مدرسه !

 

    طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت *(W.H.O ) سلامتي عبارت است از رفاه و آسايش جسمي ، رواني و اجتماعي ، و تنها به عدم بيماري يا معلوليت گفته نمي شود . تغذيه نقش مهمي در سلامتي بدن دارد، چرا که تغذيه براي رشد و نمو ، ترميم سلول هاي از دست رفته ، فعاليت منظم بدن ، فعال کردن دستگاه ايمني ، گلبول سازي و تمام اعمال حياتي بدن لازم است.

  دانش آموزاني که از گرسنگي رنج مي برند، معمولاً در درس رياضيات نمرات کمتري کسب مي کنند. گرسنگي موقت موجب اختلال در درک مطلب مي شود و هنگامي که سوء تغذيه با نخوردن صبحانه توام باشد اثر آن بر فعاليت هاي ذهني بسيار عميق تر از زماني مي شود که فرد يکي از عارضه ها را به تنهايي دارد.

سوءتغذيه مزمن منجر به حواس پرتي ، بي توجهي به محرک هاي طبيعي و رفتارهاي کنش پذيري در کودک مي شود.

تحقيقات نشان داده است دانش آموزي که صبحانه نخورده باشد، قند خونش پس از گذشت ساعاتي پايين مي آيد. در نتيجه انرژي فرد براي يادگيري کم مي شود و قدرت حل مسائل فکري مثل رياضي در او به شدت کاهش مي يابد. چنين دانش آموزي در اواخر ساعات مدرسه کسل است و حوصله ي نشستن در کلاس و گوش دادن به درس را ندارد؛ لذا بايد گفت « آموزش کودک از صبحانه شروع مي شود نه از زنگ مدرسه ». در اين جا نقش صبحانه و ميان وعده ي صبح ( ساعت 10 صبح ) بسيار آشکار مي شود. تغذيه ي رايگان در مدارس کشور به ويژه در مناطق محروم، از نظر اقتصادي يا فرهنگي ، نقش به سزايي در افزايش يادگيري دانش آموزان و پيشرفت تحصيلي آنها و در نتيجه توسعه ي کشور دارد.

بهترين ميان وعده براي دانش‌آموزان

 

 

دکتر کيميا‌گر، متخصص تغذيه گفت: نان، پنير و گردو بهترين ميان وعده براي دانش‌آموزان در مدرسه است.

وي خاطر‌نشان کرد: با توجه به اين که در سوسيس و کالباس مواد نگهدارنده وجود دارد، در درازمدت ايجاد سرطان مي‌کند، پس بهتر است اين مواد غذايي کمتر در وعده غذايي دانش‌آموزان قرار گيرد.

دکتر کيمياگر با اشاره به اين که مصرف تنقلاتي مانند چيپس و پفک بايد در دوران مدرسه به حداقل برسد، تصريح کرد: اين مواد خوراکي، فضاي زيادي را در معده اشغال مي‌کنند و با کاهش اشتها، فرصت استفاده از مواد مغذي مفيد را از فرد مي‌گيرند.

وي هم‌چنين ادامه داد:  آجيل  و تنقلاتي مانند نخودچي، کشمش، پسته و بادام بايد جايگزين چيپس و پفک در ميان وعده غذاي دانش‌آموزان شود. اين متخصص تغذيه با بيان اين که خوردن صبحانه براي تمام دانش‌آموزان قبل از رفتن به مدرسه الزاميست افزود: نخوردن صبحانه سبب کاهش قدرت فراگيري درس و هم‌چنين کاهش تمرکز دانش‌آموز مي‌شود.

وي با بيان اين که صبحانه بايد 30 درصد انرژي مورد نياز روزانه ي يک فرد را تأمين کند، افزود: نان خالي با چاي شيرين غذاي مناسبي براي يک وعده غذايي نيست. در صبحانه بهتر است يکي از مواد لبني  مانند پنير، شير و ماست چکيده وجود داشته باشد.

اين متخصص تغذيه هم‌چنين به مادران توصيه کرد: درميان وعده‌هاي غذايي کودکشان شير، آب‌ميوه، ساندويچ کوکو، تخم‌مرغ و خشکباري مانند نخودچي، کشمش، پسته و بادام را قرار دهند.

توصيه طلايي دنياي تغذيه

تنها راه حصول اطمينان از تأمين کلسيم مورد نياز کودکان و نوجوانان و امکان رشد

و بالندگي نسل آنيده ايران، اجراي طرح توزيع رايگان شير در تمامي مدارس کشور است .

كودكانی كه عادت به خوردن صبحانه ندارند دچار اختلالاتی نظیر سرگیجه تهوع و در بعضی مواقع استفراغ می شوند .
گروهی از كودكان خوردن انواع غذاهای گرم مانند انواع ساندویچ ، عدسی و ... را به تناول انواع صبحانه های معمول ترجیح می دهند . توجه به این خواسته كودكان راه كاری مناسب برای ایجاد تمایل به مصرف صبحانه است .
رعایت مواردی مانند چیدن سفره زیبا بر اساس تمایلات كودك ، استفاده از رنگ های شاد مانند نارنجی ، صرف صبحانه توسط خود والدین و فراهم كردن محیطی به دور از نگرانی و استرس و انتقال حس دوست داشتن به فرزندان باعث تحریك اشتهای كودكان و افزایش تمایل آنها به مصرف این وعده مهم می شود .
از نكات مهم دیگر توجه به زمان مصرف صبحانه است . بهترین زمان برای كودكان سنین مدرسه قبل از ورود به كلاس و در كودكان پیش دبستانی فاصله بین 9-7 صبح است .
فراموش نكنیم كه نخوردن صبحانه از دلایل مهم افت تحصیلی در كودكان سنین مدرسه و اختلال رشد در كودكان پیش دبستانی است .

منابع :

-         بنیامین اسپاک ، تغذیه و تربیت کودک ، ترجمه دکتر مصطفی مدنی . تهران زوار ( 1379 ) .

-